Vandaag viel het kabinet-Rutte III. Waar er normaal bitter politiek conflict aan vooraf gaat, is het overleg over het aftreden van het kabinet ‘in goede harmonie en gezamenlijk’ verlopen. Uniek in de parlementaire geschiedenis. Wat niet uniek is, is dat de val van een kabinet ervoor kan zorgen dat projecten in de ruimtelijke ordening niet doorgaan. Denk bijvoorbeeld aan CO2-opslag. Hoe kan dat? En staat ons dat deze keer ook te wachten?
De impact van een kabinetsval
Na de val van een kabinet stelt de Kamer een lijst op van controversiële onderwerpen. Deze onderwerpen mag het demissionaire kabinet niet behandelen. Besluitvorming wordt uitgesteld tot na de verkiezingen. Bij onderwerpen die een coalitie verdelen, zorgt het controversieel verklaren ervoor dat een demissionair kabinet geen doorbraken meer kan forceren. Normaliter vindt er dan ook een heel politiek spel plaats rondom het controversieel verklaren van onderwerpen.
Ook ruimtelijke projecten kunnen (indirect) controversieel verklaard worden. Een bekend voorbeeld is CO2-opslag onder Barendrecht. Jarenlang was er al maatschappelijk verzet tegen dit project. Nadat het kabinet-Balkenende IV in 2010 viel over Uruzgan, werd het dossier CO2-opslag controversieel verklaard. Na de verkiezingen veranderde het politieke krachtenveld zodanig dat er een meerderheid tegen CO2-opslag ontstond.
In het regeerakkoord van Rutte I werd vervolgens opgenomen dat ondergrondse CO2-opslag alleen mocht “met inachtneming van lokaal draagvlak”. Kort daarna besloot de regering te stoppen met ondergrondse opslag in Barendrecht omdat er geen draagvlak voor was. Einde project. Zelfs nu, 10 jaar later, is CO2-opslag nog steeds een omstreden onderwerp.
Ook deze keer een streep door projecten?
De kans is klein dat er nu projecten in de fysieke leefomgeving controversieel verklaard zullen worden. Eén van de kansmakers zou de openstelling van vliegveld Lelystad kunnen zijn. Al jaren zorgt het vliegveld voor maatschappelijk verzet en ook de coalitie is sterk verdeeld over de kwestie.
Het is onwaarschijnlijk dat de opening van Lelystad Airport nu controversieel verklaard gaat worden. Sinds maart 2020 is het politieke debat en prioriteitenlijstje volledig gedomineerd door de coronacrisis. De controversiële aspecten van het coronabeleid zal de politieke aandacht opeisen. Bovendien is de opening van het vliegveld al uitgesteld tot november 2021, ver na de verkiezingen. Van een doorbraak forceren, is dus al geen sprake meer.
De impact van verkiezingen
De verkiezingen zullen wel het nodige veranderen op ruimtelijke thema’s als wonen, mobiliteit en de energietransitie. Dat blijkt uit onze analyse van de verkiezingsprogramma’s. Zo wordt wonen een heet hangijzer, blijft de energietransitie een hoofdthema met veel aandacht voor lokaal draagvlak, en zal ook het stikstofdebat weer opleven. Over de oplossingsrichting lopen de meningen – uiteraard – flink uiteen.
Opvallend is de eensgezindheid over de noodzaak van meer centrale regie over ruimtelijke ordening. Na een decennium van decentralisering wil een grote meerderheid in de politiek dat er weer een minister komt die beslist over de inrichting van Nederland. Deze roep om meer regie klinkt al langer. Veel projecten van wezenlijk belang verzanden in een patstelling tussen groepen met conflicterende belangen. Denk bijvoorbeeld aan burgers, boeren, gemeenten, milieuorganisaties, bedrijven en projectontwikkelaars. Een recent voorbeeld is datacenters, waar we eerder een blog over schreven. Ook bij datacenters is overheidssturing is nodig om het draagvlak te behouden en landelijke ambities waar te maken.
Wat betekent het voor jou?
Ben je benieuwd welke impact de verkiezingen zullen hebben op jouw thema en welke mogelijkheden tot beïnvloeding er nog zijn? Of werk je aan een controversieel project en ben je benieuwd wat je kan doen om het draagvlak te versterken? Neem dan contact op met Isabelle van Rossum.
